Najlepsze książki 2022… i na prezent dla siebie

Do czego używamy literatury? Nierzadko zdarza nam się pytać, po co ten czy ta autorka czy autor napisała /-ł daną książkę. A ile razy pytamy siebie, po co czytamy? Dla rozrywki? Poszerzenia horyzontów? Przeżycia czegoś? Poprawienia sobie samooceny, że wiemy, śledzimy? A może to powrót do tego, co nas kiedyś ukształtowało?

Dla czytelników nie ma życia bez literatury. Nie ma dnia bez książki. Nie ma lepszego prezentu dla siebie. Mój subiektywny zestaw jest nawigacją dla tych, którzy szukają wrażeń, dobrej opowieści i chcą wiedzieć, co jest na absolutnym topie.

Światowy hit

Rzadko się zdarza tak udany projekt wydawniczy, który jest dopełnieniem równie pomysłowej wystawy, która w tym roku na Expo w Dubaju święciła triumfy. 

Dowcipna i inteligentna książka, która w 100 słowach zamyka Polskę z jej najlepszymi i najbardziej rozpoznawalnymi elementami. Przyjemność i niesamowita frajda dla naszych zagranicznych znajomych – na pewno. Ale co tu dużo gadać, i my się przy tym świetnie ubawimy. 

Autorzy zadbali o różnorodność. Znajdziemy więc symboliczne słowa, jak mazurek czy solidarność. Są też takie, które są naszą narodową specjalnością (wiadomo, że narzekanie u nas to język miłości). Nie zabrakło też gimnastyki językowej – niech ktoś spróbuje ze słowem: źdźbło. 

Poza świetną zawartością nie bez znaczenia jest także forma. Książka jest pięknie wydana z dbałością o detale. W druku wykorzystano polskie kroje pisma: Nocturne Serif (Mateusz Machalski) oraz Sudety (Jan Estrada-Osmycki / Threedotstype). 

To jedna z tych pozycji, którą nie tylko każdy CEO powinien mieć w swoim gabinecie. 

Jedna z najgłośniejszych premier roku

Wzbudziła powszechny zachwyt i każdy, kto sięgnie po książkę Zyty Rudzkiej, zrozumie dlaczego. Nie chodzi nawet o to, że chwyta codzienność, cielesność i starość tak, żeby nie było ckliwie. To nie jest książka o żałobie i stracie, choć fabuła z pewnością o tym jest. To książka o nieprzystawalności rzeczywistości – i postaci, którą chcielibyśmy mieć za sąsiadkę. 

„Trudno o dobre buty dla nieboszczyka” – to jedno z najlepszych pierwszych zdań, jakie zdarzyło mi się przeczytać. W słowach Rudzka robi największą robotę. 

Norweg pokazuje, jak pisać autobiografię

To nie jest premiera z tego roku. I nie mam nic na swoje usprawiedliwienie, że dopiero w tym roku zabrałam się za 6 tomów serii, o której głośno od lat. To wstyd tym większy, że to rzecz absolutnie wybitna. 

Pewnie można by o niej mówić: męska literatura, bo narrator bez ogródek opisuje swoje zmagania z życiem, dziećmi, rodziną, despotycznym ojcem. Jest narcyzem, targanym sprzecznymi emocjami – i takich samych dostarcza czytelnikom.

Imponująca jest nie tylko jego szczerość, ale umiejętność odmalowania rzeczywistości, w której dokonuje się swoista autokompromitacja. 

Kapitalna lektura, która spełniać może funkcję odkupienia, mentoringowej ścieżki radzenia sobie ze sobą. Niewątpliwie to pokaz siły opowieści – zamiany życia w literaturę. 

Mogłem o tym pisać z jednego powodu: ponieważ doszedłem do punktu, w którym nie miałem już kompletnie nic do stracenia. 

Moja walka, t. 6

W Skandynawii wywołała skandal. Powszechnie odradzano czy wręcz zakazywano jej lektury. 

Ostrzegam więc lojalnie: jak zaczniecie, Knausgard zacznie osaczać wasze życie. Także w snach.

Opowieść o polskości

Szczerości nie brakuje Jarosławowi Kurskiemu, który opisuje dzieje swojej rodziny – a w zasadzie jej wypartą żydowską część. To opowieść o wstydzie, ale i o dziwnej polskości, która wyklucza, wypiera własne DNA. O polskości kreowanej, budowanej mozolnie ze zlepków patriotycznej wzniosłości, która osuwa się w nacjonalizm. 

To przy okazji opowieść o współczesności – polityce, ale i Polsce kształtowanej po 1989 roku. Alternatywna do narodowej opowieści, której bez wątpienia częścią są obaj bracia Kurscy. W książce jednak tego drugiego bardzo brakuje.

Historia nieco innej Polski… i Ukrainy

Dla wielu dziś to może być książka skandaliczna – pokazuje bowiem nieco odmienny obraz Ukrainy niż ten znany z bohaterskiej walki z najeźdźcą. Jeden i drugi (ten bohaterski i ten mniej) jest prawdziwy. 

Potaczała opisuje dawne leżące w polskich granicach wsie, które po oderwaniu od Polski straciły na znaczeniu. Dziś nikt nie chce o nie dbać. To przy też okazji historia ludzi – których jeden podpis Stalina z Polaków uczynił mieszkańcami ZSRR, a później Ukrainy.

Wydawać by się mogło, że przywiązanie do miejsca, do ziemi przodków znaczy więcej niż przywiązanie do tzw. ojczyzny. Ale Potaczała całkiem nieoczekiwanie – i z pewnością w niezaplanowany sposób – pokazuje, ile dla naszego poczucia, kim jesteśmy, znaczy język, którego uczymy się jako pierwszego. 

Świetny reportaż, który wraca obrazami przez wiele miesięcy po lekturze. 

Noblistka z awansu społecznego

Lata należą do najważniejszych książek tegorocznej noblistki. Ale to w Bliskich możemy zobaczyć znacznie bardziej, co miała na myśli Akademi Szwedzka, pisząc w uzasadnieniu, że to nagroda „za odwagę i chirurgiczną precyzję, z jaką odkrywa korzenie, wyobcowanie i zbiorowe ograniczenia osobistej pamięci”.

Na ile to, skąd pochodzimy, nas kształtuje? Czy da się uciec od swojego pochodzenia?  Ernaux pisze o awansie społecznym, który był udziałem wielu także w Polsce.

Ojciec w dzieciństwie nie chodził do szkoły, bo musiał pracować przy żniwach. Matka marzyła o dorobieniu się, co miało jej dać szacunek otoczenia. Przedwcześnie zmarła siostra sporo namieszała w życiu Ernaux. 

Można by te opowiadania określić jako beznamiętne, choć celniejsze byłoby powiedzieć, że są bez metafor. I właśnie dlatego tak poruszają czytelnika.

Nieoczekiwany sukces Witkacego

Sukces wystawy Witkacego w Muzeum Narodowym (obejrzało ją ponad 100 tys. odwiedzających) z pewnością zaskoczył także jej twórców, co mówi więcej o nas niż o Witkacym. Wątpię, że przełożyło się to na czytanie Witkacego. No chyba że pozycji takich jak ta – biograficznych. 

Skandalista Witkacy nie był monogamistą, a „niewierność” i „zdrada” z pewnością nie funkcjonowały w jego słowniku. Znał się na cielesności, co widać w jego malarstwie. Czy bał się kobiet? Czy te wszystkie portrety to jedynie efekt wybujałej wyobraźni i równie bujnego temperamentu? 

Czyńska nie daje łatwych odpowiedzi, ale świetnie odmalowuje portret Witkacego z listów do żony Niny. Musiała zaakceptować wszystkie kochanki, choć z pewnością nie była to pokorna akceptacja. Burzliwe małżeństwo wiele mówi o twórczości Witkacego. 

Czyta się jak dobry kryminał i marzy o takim serialu na Netflixie. 

Ikona feminizmu o relacjach z matką i mężczyznami

Nie wiem, czy ktoś napisał coś lepszego o relacjach córki z matką. Bez współczucia, podejrzanej ckliwości i politycznej poprawności. To książka o tym, jak można na swoje – córki – życie spojrzeć, kiedy już pozbędziemy się poczucia winy wobec matki. I dopiero wówczas możemy przyjrzeć się matce i jej życiu albo naszej wspólnej relacji. 

Ale to przy okazji świetna książka o tym, jak kobieta staje się niezależna – nie tylko od matki, ale i od mężczyzn (mężów, kochanków, szefów, partnerów, kolegów, ojców, wujków) i od społecznych oczekiwań wobec niej (w pracy, w społecznym życiu, relacjach). Bez zbędnej przesady mówię, że Przywiązania powinno być lekturą szkolną. 

Opowiedzieć Polskę poprzez modę

Dla wielbicieli mody, fotografii i historii. Opowieść o Polsce, która w 1918 roku odzyskuje niepodległość, poprzez to, co nosiło się i jak wyrażało siebie, jest pomysłem tyleż oryginalnym, co i kapitalnie pasującym do współczesnego temperamentu. 

Widać zresztą to idealnie, kiedy przejdziemy do lat 60. i 70. XX wieku – czasu największej swobody i największej być może fantazji. Choć zastanawiam się, czy to przypadkiem nie zasługa genialnych zdjęć Tadeusza Rolkego z tego czasu… 

Ukraina od wnętrza

Świetnie wydana antologia wierszy ukraińskich poetów. Jedyna taka, pokazująca perspektywę ukraińską, której głosu udzielił w poezji świetny wrażliwy poeta Bohdan Zadura. 

poeci różnią się stopniem Celsjusz

procentem alkoholu i obrotów kół

wokół planety własnego ja

Lubow Jakymczuk, Poetry Relations

22 grudnia 2022