Trzecia płeć świata (i książka dla czytelników)

Aż trudno uwierzyć, że nikt wcześniej na to nie wpadł. Autor zabiera nas w daleką wędrówkę językową, pojęciową, ale i całkiem realną do obcych kultur, badanych tak chętnie przez antropologów. Książką, choć przyjemnie i przystępnie napisana, korzysta obficie z prac naukowców robiących badania terenowe w różnych częściach świata. I odkrywa przed nami nieoczekiwane miejsca i równie niesamowitych mieszkańców. 

Dlaczego trzecia płeć?

Fa’afafine, xanith, muxe, bakla, mashoga, tsekats, sekrata – pochodzą z takich języków  jak tagalski, bugijski, polinezyjski czy suahili. Oznaczają kogoś, kto wymyka się podziałowi na męskie i żeńskie. Żyją w kulturach, mają swoje opowieści, legendy, wierzenia. 

Kuligowski – sam antropolog – opowiada o ich codziennych życiu: pracy, czasie wolnym. Stara się oddać im głos. 

Od Panamy do Ameryki Północnej 

Każdy z 13 rozdziałów opowiada o kimś innym, innym kraju, przywołując na koniec źródła. Podróż zaczynamy od wysp Kuna Yala (Panama), gdzie spotykamy się ze omeggid – to biologiczni mężczyźni, którzy przyjmują sposób życia kobiet. 

W mitologii Kunów jest opowieść, która uzasadnia to, że społeczeństwo nie dzieli się tylko na kobiety i mężczyzn. Oto na początku czasu do ludzi zstąpiło troje rodzeństwa: Ibeorgun, Giggardiryai i Wiggudun. Mieli oni nauczyć przodków Kunów wielu potrzebnych umiejętności, a także zasad organizowania wspólnoty. Pierwszy z nich reprezentował męski pierwiastek i stał się twórcą społeczeństwa Kunów. Nauczył ich powitań, długich i oczyszczających kąpieli oraz budowy wygodnych chat. Giggardiryai uosabia porządek kobiecy, doświadczenie w pracach domowych i w kwestiach równości płci. Pokazała, jak tkać hamaki i szyć spódnice. Trzeci z rodzeństwa, Wiggudun, reprezentował natomiast płynność płci. 

s. 11

Potem przenosimy się na Hawaje, gdzie stykamy się z filozofią bycia sobą i tylko wyrażanie siebie stwarza osobę. Z Hawajów lecimy na Bora-Bora, gdzie spotykamy rae-rae, czyli osoby transgenderowe. Następnie Madagaskar, który zaskakuje długą tradycją życia poza systemem dwóch płci. Kolejna będzie wschodnia Afryka, potem Filipiny, Tajlandia, Indie, wysypy Samoa, Meksyk, Oman i Ameryka Północna.

Każdy z krajów opisuje osobną wspólnotę, wszystko na kilku stronach z kolorowymi ilustracjami Marianny Sztymy. I raczej w konwencji tak zwanej literatury popularnej, czyli takiej, która ma trafić do masowego czytelnika. Autor podaje źródła, z których korzysta, ale sam unika naukowego języka.

Niewykluczający język

W Europie przyzwyczajeni jesteśmy do myślenia o płci w kategoriach emancypacji. Kobiety walczyły o prawa wyborcze, polityczną reprezentację, równouprawnienie w każdej dziedzinie. Mężczyźni walczą o prawa do zajmowania się dziećmi, ale też walczą z wizerunkiem macho. 

Społeczność LGBTQ+ próbuje wywalczyć sobie prawo do wolności, do praw, które w społeczeństwie przysługują innym. Gender uczula nas na to, że płeć bywa rolą społeczną, którą często narzuca kultura. 

W każdej z tych walk największa toczy się o to, jakim językiem będziemy mówić o sobie.

Kuligowski w zaskakujący sposób pokazuje, że taki niewykluczający język istnieje. Zachował się w kulturach, które od wieków kultywują własne wierzenia i opowieści. Mają swój język, własne nazwy, które poszerzają zestaw mówienia o sobie. I przekonują nas, że różnice są źródłem siły: jednostki i społeczeństwa. 

Co zrobić, żeby dostać książkę?

Proszę pod tym wpisem albo na Facebooku bądź Instagramie napisać, o jakim miejscu bądź autorze chcielibyście przeczytać na Literackim GPS-ie 🙂 Na propozycje czekam do piątku 23 października. Spośród nadesłanych wylosuję osobę, do której powędruje Trzecia płeć świata. 

16 października 2020